Bilirubin

Bilirubin

Bilirubin se određuje radi procene funkcije jetre, zatim ako postoji sumnja na neke metaboličke i sistemske bolesti koje utiču na jetru ili metabolizam bilirubina. Takođe, kod novorođenčadi se često određuje radi praćenja efekata fototerapije.

Uzorak:

Parametar se određuje u uzorku krvi, koja se kod novorođenčadi uzima iz pete. U nekim ustanovama se primenuje neinvazivna metoda merenja bilirubina tako što se instrument za merenje prisloni na kožu bebe.
Nemojte jesti nekoliko sati pre odlaska u laboratoriju (najmanje 4 sata).
Obavezno obavestite lekara o svim lekovima i preparatima koje koristite zbog mogućeg uticaja na rezultat.

O parametru:

Najveća količina bilirubina nastaje iz hemoglobina. Naime, vek eritrocita (crvenih krvnih zrnaca) u krvi je 120 dana, nakon čega se uklanjaju iz krvi. Nastanak i metabolizam bilirubina se, uprošćeno objašnjeno, može ilustrovati na sledeći način:

eritrociti→hemoglobin→ nekonjugovani bilirubin u krvi

ulazak u jetru i vezivanje sa glukuronskom kiselinom
=konjugacija (za ovu reakciju je nepohodan enzim glukuronil-transferaza)

konjugovani bilirubin

izlučivanje u žučni mehur

prisustvo hrane stimuliše kontrakciju žučne kese i konjugovani bilirubin se izlučuje u tanko crevo

crevne bakterije modifikuju bilirubin

urobilinogeni – bezbojna jedinjenja

  • mala količina putem krvi se vraća u jetru, ponovo ulazi u žuč, pa u tanko crevo. Dakle, ulazi u kružni proces.
  • 2-5% ulazi u cirkulaciju i izlučuje se urinom
  • u donjem delu creva može spontano da podlegne hemijskoj reakciji koja se naziva oksidacija. Proizvod reakcije su pigmenti koji daju boju fecesu.

nekonjugovani bilirubin:
nerastvoran je u vodi i toksičan. U krvi se transportuje vezan za proteine (pre svega za albumin, najvažniji protein krvi). Ne izlučuje se urinom, zato što ne može da se filtrira u bubrezima. Ukoliko je stvaranje ovog tipa bilirubina povećano, on se akumulira u tkivima koja su bogata mastima (npr. potkožno tkivo i mozak).

konjugovani bilirubin:
rastvorljiv u vodi i netoksičan. U krvi je normalno prisutan u vrlo niskim koncentracijama.

U laboratorijama se određuju:

    • direktni = konjugovani bilirubin (naziv je dobio po sposobnosti da direktno reaguje sa hemijskim reagensom).
    • ukupni= nekonjugovani + konjugovani bilirubin
    • Vrednost nekonjugovanog bilirubina se dobija računski, iz gore navedene jednačine.
    • urobilinogen-dokazuje se u urinu prilikom fizičko-hemijskog pregleda urina.

Povišene vrednosti bilirubina u krvi dovode do žutice (ikterus).

Žutica(hiperbilirubinemija, ikterus)
je stanje koje nastaje kada je bilirubin (konjugovan, nekonjugovan ili oba oblika) prisutan u visokim koncentracijama u krvi. Tada počinje da se taloži u potkožnom masnom tkivu zbog čega koža, mukozne membrane i beonjače dobijaju žućkastu boju. Osim fiziološke žutice kod novorođenčadi, sve druge vrste žutica su indikator nekog poremećaja. Klasifikuju se kao konjugovane i nekonjugovane.

Rezultati:

Povišene vrednosti nekonjugovanog bilirubina:
Kod ovih stanja bilirubin se ne izlučuje urinom. Uzroci mogu biti:

  • Povećana razgradnja eritrocita (crvenih krvnih zrnaca) zbog čega se povećava produkcija bilirubina. Do ovoga dolazi kod:

– Urođenih abnormalnosti eritrocita (crvenih krvnih zrnaca) zbog kojih postaju fragilni tj. ,,lomljivi” i zbog čega je njihov životni vek skraćen (npr. nedostatak enzima gukoza-6-fosfat dehidrogenaze, prisustvo abnormalnih formi hemoglobina).
– Stečenih poremećaja koji dovode do destrukcije crvenih krvnih zrnaca (inkompatibilne transfuzije krvi, delovanja otrova, kod nekih infektivnih bolesti npr. malarije).
– Neefektivne eritropoeze tj. kod neefektivnog stvaranja eritrocita. Dolazi do uništenja ovih ćelija na različitim stadijumima razvoja. Uzroci mogu biti urođeni (zbog promene u genima) ili stečeni (npr.megaloblastna anemija koja nastaje zbog nedostatka vitamina B12, trovanje olovom).

  • Stanja kod kojih je smanjeno preuzimanje nekonjugovanog bilirubina iz krvi u jetru:

– Ta stanja obuhavataju cirozu jetre, kongestivnu srčanu slabost i različite patološke poremećaje u cirkulaciji.
– Lekovi kao što su rifampicin, rifampin, probenecid i drugi mogu da blokiraju ovaj proces. Efekat nije trajan i povlači se nakon prestanka upotrebe lekova.

  • Smanjena konjugacija bilirubina koja može biti u vezi sa naslednim poremećajima:

– Gilbert-ova bolest- predstavlja blagi poremećaj koga karakterišu periodi povišenog nivoa bilirubina u krvi. Zbog niske aktivnosti enzima glukuronil-transferaze, nivo nekonjugovanog bilirubina u krvi fluktuira i iako je visok, retko raste do nivoa koji dovodi do žutice. Neki ljudi imaju blage simpome, neki imaju simptome kada je telo pod stresom, dok oko 30% ljudi nema nikakve znake ni simptome. Stanje se najčešće otkriva kod adolescenata prilikom rutinskih analiza krvi.
– Crigler–Najjar-ov sindrom je retko nasledno oboljenje koje ima ozbiljnu formu. Žutica se pojavljuje na rođenju ili u detinjstvu. Tip 1 nastaje usled potpunog nedostatka enzima glukuronil-transferaze i predstavlja izuzetno tešku formu bolesti. Za tip 2 je karakteristična vrlo niska aktivnost ovog enzima i zbog toga je ova forma manje ozbiljna.

  • Hronični hepatitis različitim mehanizmima dovodi do povećanja koncentracije nekonjugovanog bilirubina u krvi.

Povišene vrednosti direktnog bilirubina:
Kod ovih stanja bilirubin se izlučuje urinom što se i dokazuje prilikom celokupnog pregleda urina. Može biti posledica:

  • Opstrukcije sekrecije žuči kada je smanjen protok kroz žučne puteve. To ima za posledicu povećanje koncentracije u krvi supstanci koje ulaze u sastav žuči, u koje spada i konjugovani bilirubin. Može se javiti kod kamena u žuči, zapaljenja pankreasa, karcinoma pankreasa i svih drugih stanja koja dovode do mehaničke blokade žučnih puteva.
  • Oštećenja jetre kod hepatitisa, bilo da je u pitanju virusni hepatitis, alkoholni ili autoimuni.
  • Infiltracije jetre kod bolesti kao što su tuberkuloza, sarkoidoza, limfomi može dovesti do povećanja koncentracije konjugovanog bilirubina u krvi.
  • Genetskih poremećaja:

-Dubin-Jonson-ov sindrom – benigni genetski poremećaj kod koga je smanjena funkcija transportera koji prenosi konjugovani bilirubin u žuč. Zbog toga se bilrubin akumulira u telu i dovodi do žutice.

-Rotor-ov sindrom – je relativno blago stanje kod koga su povišene obe forme bilirubina, s tim što je konjugovani bilirubin vise povišen. Postoje mutacije gena koje dovode do sinteze abnormalnih transportnih proteina koji ne mogu da vrše svoju funkciju. Zbog toga, bilirubin se manje efikasno preuzima iz krvi u jetru i manje efikasno eliminiše iz tela. Zbog toga dolazi do žutice.

  • Različitih bolesti koje napadaju i oštećuju jetru: autoimune bolesti, infekcije, drugi poremećaji koji oštečuju jetru.
  • Wilson-ove bolesti: ovo je nasledni premećaj za koji je karakteristična akumulacija bakra pre svega u jetri, mozgu i očima. Zbog toga, između ostalog, raste nivo bilirubina u krvi.
  • Upotrebe nekih lekova koji oštećuju jetru, zbog čega nivo bilirubina u krvi raste. Prisutni su i drugi pokazatelji oštećenja funkcije jetre.

žutica kod novorođenčadi:
Pre rođenja, jetra majke metaboliše sav bilirubin. Nakon rođenja, tu funkciju treba da preuzme bebina jetra, ali kod beba nisu razvijeni svi metabolički putevi (enzim glukuronil–transferaza nema punu aktivnost). Osim toga, životni vek eritrocita je kraći kod novorođenčadi nego kod odraslih. Zbog toga, sve bebe u krvi imaju veće koncentracije nekonjugovanog bilirubina nego odrasli. Kod većine novorođenčadi, žutica ne ostavlja štetne posledice i povlači se za nekoliko nedelja. Vrlo visoki nivoi bilirubina mogu oštetiti mozak. Dijagnoza ovog stanja, koje se naziva kernikterus, se najčešće postavlja pre nego što nivoi postanu toliko visoki da dovedu do oštećenja. Fototerapija (tretman sa posebnim svetlima) se često koristi kod ovih stanja.
• Žutica je, u različitom stepenu, prisutna kod većine novorođenčadi i obično se povlači u roku od 2 nedelje. Ova fiziološka žutica obično ne dovodi do komplikacija.
Prevremeno rođena deca imaju još slabiju sposobnost da metabolišu i izlučuju bilirubin, zbog čega se kod njih ikterus javlja češće.
• Kod novorođenčadi koja se hrane majčinim mlekom može doći do prolazne žutice zbog teškoća prilkom dojenja ili zbog prisustva faktora u mleku koji usporavaju razgradnju bilirubina.
• Stanja kod kojih je povećana razgradnja crvenih krvnih zrnaca mogu dovesti do ozbiljnije žutice: abnormalni oblici ćelija, infekcije, nedostatak važnih enzima, razlike između krvnih grupa majke i deteta. Kod hemolitičke bolesti novorođenčeta postoje razlike u antigenima krvnih grupa deteta i majke (te razlike se označavaju terminom ,,inkompatibilnost”). U krvi majke se proizvode antitela koja napadaju eritrocite deteta. Postoje blage, ali i vrlo ozbiljne forme ove bolesti. Zbog uništavanja eritrocita, raste koncentracija nekonjugovanog bilirubina u krvi bebe, koji prolazi u mozak i može dovesti do njegovog oštećenja (kernikterus). U ovim slučajevima, dete se podvrgava terapiji. Takođe, postoji preventivna terapija kojoj se podvrgavaju majke.
• Retko, žutica može biti pokazatelj drugih stanja, kao što su infekcije ili problemi sa štitastom žlezdom.

Napomena:
Mnogi lekovi utiču na nivo bilirubina u krvi. Obavezno obavestite lekara o svim lekovima, preparatima i dodacima ishrani koje koristite uključujući i biljne preparate.

Članak je modifikovan 04.04.2013.

Pitanja:
-U laboratorijskom izveštaju, pored rezultata, stoji napomena ,,ikteričan serum/plazma”. Šta to znači?
Zbog povišene koncentracije bilirubina, uzorci (serum/plazma) dobijaju karakterističnu žutu boju. Visok nivo bilirubina može da ometa određivanje drugih parametara.

Saznajte više:
referentne vrednosti
celokupan pregled urina

Literatura:
1.V. Spasojević-Kalimanovska poglavlje 13 ,,Ispitivanje funkcije jetre – ispitivanje ekskretorne funkcije jetre” strane 13:3-13:10
S.Spasić, Z. Jelić-Ivanović, V. Spasojević-Kalimanovska ,, Medicinska biohemija” 2003, Beograd

2. University of Maryland Medical Center
Medical Reference – Encyclopedia – Jaundice pristupljeno 23.03.2013.
Newborn jaundice – All Information pristupljeno 23.03.2013.
Bilirubin – blood pristupljeno 04.04.2013.

3.Medscape Drugs, Diseases & Procedures
,,Bilirubin” pristupljeno 23.03.2013.

4.PubMed Heatlth US National Library of Medicine – The World’s Largest Medical Library
,,Hemolytic disease of the newborn” pristupljeno 30.03.2013.
,,Bilirubin – blood” pristupljeno 04.04.2013.

5.Snežana Živančević-Simonović ,,Opšta patološka fiziologija”
Poglavlje 3 Nespecifična i specifična zaštita organizma; deo IV:Reakcije preosteljivosti; Fetalna eritroblastoza str.114 Kragujevac 2002.

6.KidsHealth www.kidshealth.org
Jaundice in Healthy Newborns pristupljeno 30.03.2013.

7.Genetics Home Reference – Your Guide to Understanding Genetic Conditions www.ghr.nlm.nih.gov
Gilbert syndrome pristupljeno 04.04.2013.
Crigler-Najjar syndrome pristupljeno 04.04.2013.
Dubin-Johnson syndrome pristupljeno 04.04.2013.
Rotor syndrome pristupljeno 04.04.2013.