PSA (Prostate-specific antigen, total PSA; free PSA)
PSA se određuje kao pomoć pri otkrivanju, praćenju terapije i izlečenja kancera prostate.
Uzorak:
Parametar se određuje u uzorku krvi.
Ovu analizu obavite pre bilo kakvih pregleda na prostati.
O parametru:
PSA je enzim koji se nalazi u sekretu prostate i u krvi je pristutan u niskim koncentracijama. U krvi cirkuliše vezan za proteine i slobodan (free ili fPSA). Ukupan PSA predstavlja sumu ove dve frakcije. Slobodan PSA se određuje samo u pojedinim slučajevima.
Iz nepoznatih razloga, niži procenat slobodnog PSA je povezan sa većim rizikom od kancera prostate. Ovo se izražava kao odnos slobodan PSA/ukupan PSA (free PSA/total PSA).
Ovaj parametar nije specifičan za kancer prostate i zbog toga predstavlja nesavršeni tumor marker. Nivo je povišen kod kancera prostate ali i kod benignih bolesti kao što su benigna hiperplazija prostate (BHP; benigno uvećanje prostate) i prostatitis. Dodatno, neki pacijenti sa kancerom prostate nemaju povišen PSA.
Rezultat zavisi i od godina života. Sa starenjem često dolazi do uvećanja prostate koja onda sekretuje veće količine ovog enzima.
Od značaja je i brzina promene koncentracije PSA tokom vremena kao i vreme potrebno da se koncentracija udvostruči. Ovi parameti se računaju i zahtevaju više određivanja u određenim vremenskim intervalima (najmanje 2 merenja pri čemu je minimalni vremenski period između analiza 3 meseca).
PSA se koristi i za nadzor pacijenata sa istorijom karcinoma prostate, kako bi se utvrdilo da li se bolest vraća. Tada se obično analiza ponavlja više puta ili se koristi u kombinaciji sa drugim pregledima i testovima.
Korisnost ovog testa za otkrivanje kancera prostate je dovedena u pitanje. Pre ove analize konsultujte se sa lekarom da biste utvdili da li pripadate grupi ljudi kojoj će ovaj test koristiti.
Rezultati:
Image courtesy of Theeradech Sanin at FreeDigitalPhotos.net
Povišene vrednosti ukupnog PSA:
-kancer prostate
-benigna hiperplazija prostate (benigno uvećanje prostate)
-prostatitis (zapaljenje prostate)
-infekcija urinarnog trakta
Ako su vrednosti povišene, potrebna su dodatna ispitivanja i pregledi kako bi se utvrdio uzrok.
Napomena:
Pregledi prostate i biopsija prostate mogu dovesti do povišenja vrednosti PSA. Zbog toga ovu analizu treba raditi pre bilo kakvih pregleda i intervencija.
Terapija nekim lekovima, kao što su finasterid i dutasterid koji se koriste u terapiji benigne hiperplazije prostate, dovodi do sniženja nivoa ovog parametra.
Članak je objavljen 03.09.2012.
Saznajte više:
referentne vrednosti
Literatura:
1. Mayo Clinic www.mayoclinic.com Communique ,,Adenocarcinoma of the Prostate: Epidemiological Trends, Screening, Diagnosis, and Surgical Management of Localized Disease” april 2006. strane 3,4,5 pristupljeno dana 03.09.2012.
2. Mayo Clinic www.mayoclinic.com Communique ,, Prostate-Specific Antigen Doubling Time and Velocity” septembar 2006. pristupljeno dana 03.09.2012.
3. National Cancer Institute www.cancer.gov ,, Prostate-Specific Antigen (PSA) Test” pristupljeno dana 03.09.2012.
4. Europian Association of Urology ,, European prostate cancer experts re-affirm PSA`s benefits for certain men” pristupljeno dana 03.09.2012.
Dodatna literatura:
5. Tietz Textbook of Clinical chemistry and Molecular Diagnostics/ edited by CA Burtis,ER Ashwood, DE Burns-5th edition Elsevier
Chapter 24: Tumor Markers: Prostate-Specific Antigen p.628-631
6. Cleveland Clinic Jouranl of Medicine www.ccjm.org
“A practical guide to prostate cancer diagnosis and management” pristupljeno 27.08.2015.
6. Cleveland Clinic www.my.clevelandclinic.org
Elevated PSA (Prostate-Specific Antigen) Level pristupljeno 27.08.2015.
Pitanja:
1. Koje su referentne vrednosi PSA kod otkrivanja kancera prostate?
Svaka koncentracija PSA se može interpretirati kao određeni nivo rizika. Ne postoji jedinstvena vrednost koja se koristi za utvrđivanje prisustva kancera.
Koncentracije PSA kod pacijenata sa benignom hiperplazijom prostate i kancerom prostate u ranom stadijumu se izuzetno preklapaju. To preklapanje je naročito izraženo kod PSA između 4 i 10mikrog/L.
Digitalni rektalni pregled i određivanje PSA u krvi se vrlo često rade zajedno.
Kao što je navedeno u tekstu iznad, u krvi se određuju ukupan i slobodan PSA. Izračunati % slobodnog PSA (free PSA/total PSA*100) je izuzetno koristan kod otkrivanja kancera prostate i to posebno kod kod pacijenata čiji je ukupan PSA u “sivoj” zoni (4-10 mikrog/L) i čiji su rezultati digitalnog rektalnog pregleda dobri. Muškarci sa kancerom imaju niži nivo % slobodnog PSA (oko 10-30%).
2. Kako se postavlja dijagnoza kancera prostate?
Ukoliko rezutati digitalnog rektalnog pregleda ili nivo PSA ukazuju na prisustvo kancera, obično sledi biopsija prostate. Tada se uzima uzorak tkiva i utvrđuje se prisustvo/odsustvo kancera i osobine kancerogenih ćelija (agresivnost kancera).
Ukoliko se biopsijom dokaže prisutvo kancera, različitim tehnikama snimanja se utvrditi koliko se kancer proširio, što kasnije utiče na odluku o terapiji.
3. Terapija kancera prostate
Neke vrste kancera nisu agresivne i zbog toga ne zahtevaju terapiju, već samo praćenje pacijenta. Agresivne vrste zahtevaju mometalnu terapiju.
Dakle, terapija može uključivati samo praćenje pacijenata, kod neagresivnih formi, ili terapiju, u zavisnosti od stadijuma:
• uklanjanje prostate
• zračenje
• implantaciju radioaktivnih čestica
• krioterapiju
• hormonsku terapiju
4. Da li se na osnovu nivoa PSA može odrediti optimalna terapija?
Samo na osnovu koncentracije ovog parametra se ne može odrediti optimalna terapija za određenog pacijenta.